Why Study Abroad?

Nowadays, most of the students from developing countries are willing to study abroad to have better studying environment, become internationally accepted leaders, become more independent, and be a valuable resident of own country. First, there are many facilities in foreign universities to give students comfort of studying: well educated and professional professors, huge libraries that have world standard new edition books, fully electronic laboratories, places to get more experience, sports’ facilities, and places to study comfortable. What is more, students who studied in developed countries can have better job opportunities after graduating, get high income, and be highly evaluated because of their educational level, foreign language ability, and many abilities that are gathered abroad. In addition to have better studying environment and become internationally accepted leaders, they become independent because there is no one to care about and help them abroad. In their hometown, they can get help from their families, friends, and someone else who is close to them. Becoming independent is valuable and necessary for everyone. They can live without depending on someone, make decisions by themselves, and have ability to be responsible for their activities. Finally, residents who are experienced about foreign development and well-educated can support the development of the country and the improvement of living standards. They will be huge investment in the development of the country. For instance, most of the students do businesses that are good for country after studying, and they can see many opportunities that we cannot see before because of our lack of education, willingness, money, and work for better life. In a sense, everything is changing and developing dramatically in emerging marketplace. We can think, act globally based on our education of foreign educational system and get more opportunities from foreign marketplace to be with the ever changing world.

Уншаарай чамд хэрэгтэй...

Productivity & Effectiveness
10 Days to Faster Reading by Abby Marks-Beale
StrengthsFinder 2.0 by Tom Rath
Getting Things Done by David Allen
The Power of Less by Leo Babauta
The 80/20 Principle by Richard Koch
Bit Literacy by Mark Hurst
The Power of Full Engagement by Jim Loehr & Tony Schwartz

The Human Mind
Brain Rules by John Medina
Making Sense of Behavior by William T. Powers
Driven by Paul Lawrence and Nitin Nohria
Deep Survival by Laurence Gonzales
Communication
On Writing Well by William Zinsser
Presentation Zen by Garr Reynolds
Made to Stick by Chip and Dan Heath
The Copywriter’s Handbook by Robert Bly
Show Me The Numbers by Stephen Few
Influence
How to Win Friends and Influence People by Dale Carnegie
Influence: The Psychology of Persuasion by Robert B. Cialdini
Crucial Conversations by Kerry Patterson et al
The 48 Laws of Power by Robert Greene
Decision-Making
Sources of Power: How People Make Decisions by Gary Klein
Smart Choices by John S. Hammond et al
The Path of Least Resistance by Robert Fritz
Ethics for the Real World by Ronald Howard & Clinton Korver
Creativity & Innovation
The Creative Habit by Twyla Tharp
Myths of Innovation by Scott Berkun
Innovation and Entrepreneurship by Peter F. Drucker
Project Management
Making Things Happen by Scott Berkun
Results Without Authority by Tom Kendrick
Opportunity Identification
The New Business Road Test by John Mullins
How to Make Millions with Your Ideas by Dan Kennedy
Entrepreneurship
Ready, Fire, Aim by Michael Masterson
The Art of the Start by Guy Kawasaki
The Knack by Norm Brodsky & Bo Burlingham
The 4-Hour Workweek by Timothy Ferriss
Escape from Cubicle Nation by Pamela Slim
Bankable Business Plans by Edward Rogoff
Value-Creation & Design
Rework by Jason Fried and David Heinemeier Hansson
Four Steps to the Epiphany by Steve Blank
The Design of Everyday Things by Donald Norman
Universal Principles of Design by William Lidwell, Kritina Holden, and Jill Butler
Marketing
All Marketers Are Liars by Seth Godin
Permission Marketing by Seth Godin
The 22 Immutable Laws of Marketing by Al Ries & Jack Trout
Getting Everything You Can Out of All You’ve Got by Jay Abraham
Sales
The Ultimate Sales Machine by Chet Holmes
Value-Based Fees by Alan Weiss
SPIN Selling by Neil Rackham
The Sales Bible by Jeffrey Gitomer
Value-Delivery
Indispensable by Joe Calloway
The Goal by Eliyahu Goldratt
Lean Thinking by James Womack and Daniel Jones
Negotiation
Bargaining For Advantage by G. Richard Shell
3-D Negotiation by David A. Lax and James K. Sebenius
The Partnership Charter by David Gage
Management
First, Break All The Rules by Marcus Buckingham & Curt Coffman
12: The Elements of Great Managing by Rodd Wagner & James Harter
Growing Great Employees by Erika Andersen
Hiring Smart by Pierre Mornell
The Essential Drucker by Peter F. Drucker
Leadership
Tribes by Seth Godin
Total Leadership by Stewart Friedman
What Got You Here Won’t Get You There by Marshall Goldsmith
The New Leader’s 100-Day Action Plan by George Bradt et al
The Halo Effect by Phil Rosenzweig
Finance & Accounting
Accounting Made Simple by Mike Piper
Essentials of Accounting (9th Edition) by Robert N. Anthony and Leslie K. Breitner
The McGraw-Hill 36-Hour Course in Finance by Robert A. Cooke
How to Read a Financial Report by John A. Tracy
Systems
Thinking in Systems by Donella Meadows
Work the System by Sam Carpenter
Learning from the Future by Liam Fahey & Robert Randall
Analysis
Turning Numbers Into Knowledge by Jonathan Koomey
Marketing Metrics by Paul W. Farris et al
Web Analytics: An Hour a Day by Avinash Kaushik
The Economist Numbers Guide by Richard Stuteley
Statistics
How to Lie with Statistics by Darrell Huff
Principles of Statistics by M.G. Bulmer
Corporate Skills
The Unwritten Laws of Business by W.J. King
The Effective Executive by Peter Drucker
The Simplicity Survival Handbook by Bill Jensen
Corporate Strategy
Purpose: The Starting Point of Great Companies by Nikos Mourkogiannis
Competitive Strategy by Michael Porter
Blue Ocean Strategy by W. Chan Kim and Renée Mauborgne
Green to Gold by Daniel Esty & Andrew Winston
Seeing What’s Next by Clayton M. Christensen, Erik A. Roth, Scott D. Anthony
Consulting
Getting Started in Consulting by Alan Weiss
Secrets of Consulting by Gerald M. Weinberg
Personal Finance
Your Money or Your Life by Joel Dominguez & Vicki Robin
I Will Teach You To Be Rich by Ramit Sethi
The Millionaire Next Door by Thomas Stanley & William Danko
Fail-Safe Investing by Harry Browne
It’s Not About The Money by Brent Kessel
Work Less, Live More by Bob Clyatt
Personal Development
Self-Directed Behavior by David L. Watson & Roland G. Tharp
Personal Development for Smart People by Steve Pavlina
Re-Create Your Life by Morty Lefkoe
Lead the Field by Earl Nightingale
The Art of Exceptional Living by Jim Rohn

Оюутан залуус аа!!!!!

Монгол ямаа

Монгол ямаа Азийн ноолуурын хэвшлийн сvрэгт хамаарах бөгөөд маш нарийн, уян зөөлөн ноолууртай, эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай нөхцөлд жилийн турш бэлчээрээр маллахад зохилдсон тэсвэр сайтай байдгаараа онцлог шинж чанартай, ноолуур, сvv, мах, арьс зэрэг хосолмол ашиг шимтэй юм. Монгол ямаа Азийн ноолуурын хэвшлийн бусад vvлдэртэй харьцуулахад дунд зэргийн биетэй, чийрэг бие цогцостой, галбирын согоггvй, ясны хөгжилт сайтай, ялимгvй навтгардуу, лагс чамбай биетэй ихэвчлэн хөх,улаан, хар, цагаан зvстэй нийт сvргийн 90 гаруй хувь нь дунд зэргийн ба сайн хөгжсөн эвэртэй байдаг. Монгол ямаа бэлчээрээр таргалах чадвар сайтай бөгөөд намар бvдvvн ухна 55-58, эм ямаа 37-41, шvдлэн ухна 35-38, охин шvдлэн 29-31 кг жин дардаг бөгөөд ухна 250-350, эм ямаа 240-270, борлон ухна 200-240, охин борлон 200-230, эр ямаа 240-380 гр ноолуур өгдөг. Монгол ямаа саалийн 7 сарын хугацаанд 50-60 л сvv өгөх бөгөөд vvнээс таваарын зориулалтаар 20-30 л сvv сааж ашиглах бололцоотой, сvvний хуурай бодис дунджаар 15.44,нийт уураг 3.87, тослог 5.81, чихэр 4.78, ерөнхий эрдэс 0.89 хувь байдаг. Манай улс одоо 9.6 сая ямаатай.
Манай улс 2008 онд 43.2 сая мал тоолуулжээ. Энэ нь өмнөх оноос 3.0 сая малаар буюу хувиар өссөн байна.
Малын тоо, (мян. толгой) 31.12. 2008

№ Малын төрөл 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Бүгд 26075,3 23897,6 25427,7 28027,9 30398,8 34802,9 40263,8 43288,5
1 Тэмээ 285,2 253,0 256,7 256,6 254,2 253,5 260,6 266,4
2 адуу 2191,8 1988,9 1968,9 2005,3 2029,1 2114,8 2239,5 2186,9
3 үхэр 2069,6 1884,3 1792,8 1841,6 1963,6 2167,9 2425,8 2503,4
4 хонь 11937,3 10636,6 10756,4 11686,4 12884,5 14815,1 16990,1 18362,3
5 ямаа 9591,3 9134,8 10652,9 12238,0 13267,4 15451,7 18347,8 19969,4

Малын тоо, (мян. толгой) 31.12. 2008

№ Малын төрөл Малын тоо, (мян. толгой Нийт малд эзлэх хувь


2006 2007 2008 2006 2007 2008
Бүгд 34802,9 40263,8 43288,5 100,0 100,0 100,0
1 Тэмээ 253,5 260,6 266,4 0,7 0,6 0,6
2 Адуу 2114,8 2239,5 2186,9 6,1 5,6 5,1
3 Үхэр 2167,9 2425,8 2503,4 6,2 6,0 5,8
4 Хонь 14815,1 16990,1 18362,3 42,6 42,2 42,4
5 Ямаа 15451,7 18347,8 19969,4 44,4 45,6 46,1


Дээрхи тоо баримтаас харахад манай орны хувьд нийт мал сүргийн дотор ямаан сүргийн эзлэх хувийн жин их өндөр байна. Манай оронд дараах vvлдэр, vvлдрийн хэсэг, омгийн ямааг vржvvлж байна.
1. Монгол vvлдрийн ямаа
2. Өнжvvл vvлдрийн хэсэг
3. Залаа жинстийн цагаан
4. Эрчим
5. Баяндэлгэрийн улаан
6. Буурал
7. Өлгийн улаан
8. Говь гурван сайхан
9. Уулын бор
10. Алтайн улаан vvлдрийн хэсэг
Ямааг өсгөдөг чиглэл нь:
• Ноос ноолуур, арьс
• Мах сүү

Ямааны хувьд өвсний үндсийг ёзоортой нь хамт зулгааж, нялх ногооны оройн хэсэг үр буудайг нь сорчилж бэлчдэг .
• Ямааны ноолуурыг хялгаснаас салгаж болдог арга гарснаас
Ноолууран цамцны, ноолууран бүтээгдэхүүний тансаг хэрэглээ их болсон тул

1. Монголчууд:
...Алтаар vнэлэгдэх ноолууртай
Аминд нь хvрэхгvйн цаазтай
Ардын их хурлаас цалинтай
Ямаа бол ям амьтан юм...
Ямаа таван хошуу малын минь нэг
Ямаа таван амьд эрдэнийн минь нэг
Ямаа таван тивийн улсаас манайд олон нь байна
Ямаа тал, хангай, говь гурвал нутагт минь дvvрэн бэлчиж байх болтугай...
( “Ямаа” шүлэг П.Бадарч ) гэх болсон.
2. Монгол улсын мал аж ахуйн салбарт ямааны тоо толгойг богинохон хугацаанд эдийн засгийн ашиг сонирхлын үүднээс их хэмжээгээр өсгөж, малчин түмний олон мянган жил уламжлан хадгалж ирсэн сүргийн бүтцэд өөрчлөлт орж байгаа нь хамгийн ихээр анхаарлаа хандуулах шаардлага бүхий асуудал болон хувирсан байна.

Ямааны тоо толгойн өндөр өсөлт нь нэг талдаа нь ач тустай байгаа боловч нөгөө талдаа бэлчээрийн талхагдлыг багасгах, цөлжилттэй тэмцэх бодлоготой ихээр зөрчилдөж байна.

Ашгийн эрэлтийн талаархи хүмүүсийн ойлголт

Эдийн засагч Дж. М. Кейнс мөнгөний эрэлтийн 3 хэлбэр байдгийг тодорхойлсон. Хүмүүс гар дээрээ мөнгөтэй байх шаардлага байдаг 3 янзын эрэлт байдаг байна. Үүнд:
1. Гүйлгээний эрэлт
2. Урьдчилан сэргийлэх эрэлт
3. Ашгийн эрэлт
Гүйлгээний эрэлт гэдэг нь хүмүүсийн авах хөдөлмөрийн хөлс түүнтэй адилтгах орлого, бизнесийн орлого олох хугацаа нь тухайн хүний зарлага гаргах хугацаатай тэр бүр тохирдоггүй. Хүнд гүйлгээний эрэлт байнга гарч байдаг. Хүмүүс хоол хүнсээ авах, хувцас хунар худалдаж авах, оюуны хэрэгцээгээ хангах зэрэг өөрийн гүйлгээний эрэлтээ хангахын тулд өөрийн биедээ байнга мөнгө авч явах хэрэгтэй байдаг Жишээ нь Оюутан бидний хувьд өглөө хичээлдээ явахад минь аав, ээж маань автобусны, таксины мөнгө, өдрийн цай уух мөнгө гээд хэрэгцээгээ хангах мөнгийг өгдөг. Гүйлгээний эрэлтийг тодорхойлдог гол зүйл нь тухайн хүний цалин, орлогын хэмжээ байдаг.
Урьдчилан сэргийлэх эрэлт хүмүүний амьдралд баяртай бас гунигтай ямар ч явдал тохиолдож болох учраас гүйлгээнийхээ эрэлтийг хангах мөнгөнөөс гадна бас тодорхой хэмжээний мөнгийг цааш нь урьдчилан сэргийлэх эрэлтдээ зориулж хадгалах шаардлагатай болно. Жишээ нь: Өвчин тусах, үхэл хагацал тохиолдох, эсвэл баярт үйл явдал тохиолдоход тэмдэглэхийн тулд гэх мэт. Урьдчилан сэргийлэх эрэлтийг тодорхойлдог гол зүйл нь тухайн хүний цалин, бизнесийн орлогын хэмжээ байдаг.
Ашгийн эрэлт энэ нь тухайн хүн өөрийн гүйлгээний эрэлт, урьдчилан сэргийлэх эрэлтээ хангаад цаана нь мөнгө нь илүү гараад байвал түүнийг ашиг олох зорилгоор ямарваа нэг орлого олдог активт байршуулахыг хэлдэг. Жишээ нь: Өөрийнхөө мөнгийг хэн нэгэнд зээлдүүлэх, банкны хадгаламжинд байршуулах гэх мэт.
“Банк санхүүгийн үндэс” хичээлийг үзээгүй байхдаа би хүмүүсийн мөнгөө өсгөдөг газар нь банкинд мөнгөө хадгаламж хэлбэрээр байршуулах, хэн нэгэнд итгэл алдахгүй хүнд мөнгөө зээлдүүлэх л гэж ойлгодог байлаа. Ингээд хүмүүсийн банкин дахь хадгаламжийн үлдэгдлийн талаар авч үзлээ. Үүнд:


Иргэдийн хадгаламжийн үлдэгдэл 2008 оны эцсийн байдлаар
/сая . төгрөгөөр /
№
Хугацаа
Иргэдийн хадгаламжийн
үлдэгдэл
Нийт пассив Нийт пассивт иргэдийн
хадгаламжийн үлдэгдлийн
эзлэх хувь
1. 1999 он 105341,3 203865,0 51,7
2. 2000 он 128067,7 214870,8 59,6
3. 2001 он 174908,9 304377,9 57,5
4. 2002 он 282397,8 448403,7 63,0
5. 2003 он 490499,0 766800,8 64,0
6. 2004 он 625704,9 962037,2 65,0
7. 2005 он 871014,4 1371222,2 63,5
8. 2006 он 1204590,0 1899378,5 63,4
9. 2007 он 1810778,1 2858261,0 63,3
10. 2008 он 1658251,3 3356758,0 49,4

Хүснэгтээс харахад 2007 он хүртэл иргэдийн хадгаламж харьцангуй өсөлттэй, зарим жилүүдэд бага зэрэг буурсан, харин 2008 онд эдийн засгийн хямрал, валютын ханшны огцом өөрчлөлтөөс болоод буурсан харагдаж байна. Гэхдээ хүмүүсийн доторхи үнэт цаасны зах зээл, хувьцаа, бондын талаархи ойлголт хангалтгүй байдгаас мөнгөө банкинд хадгалуулах нь илүү байдаг байна.
“Банк санхүүгийн үндэс” хичээлийг үзсэнээр ашиг олох зорилгоор мөнгөө байршуулж болох зүйлийн нэг нь өөрийн гар дээр байгаа сул чөлөөтэй мөнгөн хөрөнгийг үнэт цаасанд байршуулах явдал гэдгийг ойлголоо. Өөрийн гар дээр байгаа сул чөлөөтэй мөнгийг үнэт цаасанд байршуулснаар хүмүүст дараах орлого олох боломж гарч ирдэг байна. Үүнд:
• Хувьцааны ногдол ашиг хүртэх
• Үнэт цаасны ханш хоорондын зөрүүнээс ашиг олох гэх мэт.
Мөн үнэт цаасны зах зээлийн талаар хувьцааны зах зээл дээр хэрхэн оролцох талаар Германы тэрбумтан Бодо Шеферийн “Санхүүгийн эрх чөлөөнд хүрэх нь” гэдэг номноос их зүйлийг мэдэж авлаа.
(383-үгтэй)


Ашигласан материал:
1. Г.Балж, Д.Мөнхдулам “Банк санхүүгийн үндэс”
2. Бодо Шефер “Санхүүгийн эрх чөлөөнд хүрэх нь”
3. Хөрөнгийн зах зээл сэтгүүл

Монголын нууц товчоог яагаад хятадаар орчуулсан бэ?

XIII-XIV зууныг Монголын сонгодог уран зохиолын хөгжлийн үед хамааруулдаг. Монголын сонгодог уран зохиолын дурсгал болсон “Монголын нууц товчоо”, “Чингисийн эр хоёр загалын тууж”, “Чингисийн есөн өрлөгтэй өнчин хүүгийн цэцэлсэн шастир” зэрэг уран зохиолын түүхэн дурсгал болсон олон олон бүтээл байдаг.
Эдгээрийн дотроос “Монголын нууц товчоо” хэмээх түүхэн зохиол нь монгол үндэстний маань анхны түүхэн дурсгалт бүтээлийн нэгэн юм.
Тийм ч учраас Монгол түмэн энэхүү алдарт “Монголын нууц товчоо” хэмээх бүтээлийг эрхэмлэн дээдэлж хоймортоо залдаг.
Энэхүү бүтээлийн зохиогч нь тодорхойгүй
• Шихихутаг
• Чингай ноён
• Хамтын зохиогчтой зэрэг олон санал бий.

Зохиогдсон он нь: 1240 он.

• Зарим эрдэмтэд 1252, 1264 оны хулгана жилд хамааруулан тайлбарладаг гэж сурах бичигт дурьдсан байдаг.
Оросын нэрт эрдэмтэн, судлаач Б.Я. Владимирцов хэлэхдээ: “...“Монголын нууц товчоо” бол монголын түүхийн хосгүй баримт болохоос гадна монгол ардын оюуны чадварыг гэрчилсэн гайхамшигт уран зохиол мөн” гэжээ.
Ийнхүү “Монголын нууц товчоо” хэмээх бүтээл нь дундад зууны үеийн үргэлжилсэн үг, яруу найраг, түүх, уран зохиолын дээд болсон хэл найруулгын яруу тансагыг илэрхийлсэн бүтээлийн нэгэн юм.
“Монголын нууц товчоо” хэмээх энэхүү бүтээл нь анх хятад үсгээр бичигдсэн буюу уйгар монгол үсгээр бичигдсэн эсэх нь тодорхойгүй гэж бичсэн байдаг. XIII зууны үед монголчууд хятад үсгийг хэрэглэж байсан мэдээ байх тул энэ зохиолыг шууд хятад үсгээр монгол хэл дээр зохиосон байж болох талаар бичсэн байдаг.
Нөгөө талаас анх уйгар монгол үсгээр бичигдээд дараа нь хятад үсгээр сийрүүлж бичсэн нь олдсон, монгол үсгээр зохиогдсон эх нь алга болсон гэж бичсэн байдаг. Энэ зохиолын хуучин монгол үсгээр бичигдсэн эх одоог хүртэл олдоогүй. Харин хятад үсгээр монгол хэл дээр бичигдсэн эх хувь нь хятадын нутгаас олдсон гэдэг.
“Монголын нууц товчоо”-ны хятад үсгийн эх европт анх мэдэгдсэн тэр цагаас хойш 100 шахам жил болсон байна.
Оросын эрдэмтэн Кафаров Бээжинд байхдаа хятад хэл бичигт сайтар боловсорч, хятадын олон судраас аль чухлыг нь сонирхон үзэж судлан “Монголын нууц түүх” гэдгийг Манжийн Богд хааны номын сангаас нэгэн танил эрдэмтнээрээ сэм авхуулан, зөвхөн хятад орчуулганаас нь төрөлх орос хэл рүүгээ орчуулж 1866 онд нийтэлсэн тэр цагаас хойш олон улсын эрдэмтэд энэхүү суут бүтээлийг үзэх, судлах эхлэл тавигдсан гэж үздэг байна.
1382 онд хятад хэл дээр Жан Юан-Зи, Маш-их нар орчуулсан гэж оросын эрдэмтэн Кафаров хятадын түүхээс иш татан мэдээлсэн байна.
Уг бүтээлийг төрөлх монгол хэлнээ хөрвүүлэн монгол түмэндээ маш их түүхэн бөгөөд оюуны их хувь нэмэр оруулсан хүн нь Хатиган овогт Цэндийн Дамдинсүрэн юм. Тэрээр Монгол Улсын төрийн хошой шагналт, Ардын уран зохиолч хүн.
Энэхүү “Монголын нууц товчоо” хэмээх бүтээл нь монгол түмний маань түүхэн өв их эрдэнэ төдийгүй өргөө гэрийнхээ хойморт залах бүтээлийн дээд бүтээл, монгол түмний соёлын их өв, бахархал болсон бүтээл юм.

“Хэл - үндэсний баялаг” Хэлний хүчирхийлэл цуврал нийтлэлийг шинжлэх нь

Л. Түдэв гуай “Дал” сонины нэгэн дугаарт “Хэл-үндэсний баялаг” “Хэлний хүчирхийлэл” цуврал нийтлэлийг бичиж гаргасан байна. Энэхүү цуврал нийтлэлтэй танилцахын өмнө уг нийтлэлийг бичигч Л. Түдэв гуайн талаар товчхон намтрыг нь судалсан. Үүнд:

Жалайр овогт Лодонгийн Түдэв нь 1935 онд Говь-Алтай аймгийн Наран суманд төрсөн. Тэрээр УБИС-ийн Орос хэл, уран зохиолын багш мэргэжлээр, хуучнаар ЗХУ-д докторантурыг төгсөж, Хэлбичгийн шинжлэх ухааны докторын зэрэг хамгаалсан хүний нэг. Л.Түдэв гуайн бүтээж туурвисан гол бүтээлүүдэд нь “Хорвоотой танилцсан түүх”, “Мөнхийн гал” тууж,
“Нөхөд”, “Уулын үер”, “Нүүдэл суудал”, “Оройгүй сүм” зэрэг роман, “Зэрэг нэмэхийн өмнө” кино зэрэг олон бүтээлүүдийг нь дурьдаж болно.

Л.Түдэвийн монголын уран зохиолын их санд оруулсан хувь нэмрийг нь өндрөөр үнэлж МХЗЭ-ийн шагнал, Монгол улсын Төрийн шагнал, Монгол Улсын Соёлын Гавъяат зүтгэлтэн цол, Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар цолоор тус тус шагнасан байна.

Л. Түдэв нь Монгол хэлний талаар олон бүтээл, туурвил гаргасан хүн. Түүний нэг нь “Дал” сонинд нийтлэгдсэн “Хэл - үндэсний баялаг” “ХЭЛНИЙ ХҮЧИРХИЙЛЭЛ (LANGUAGE VIOLENCE)” цуврал нийтлэл юм. Энэхүү цуврал нийтлэл нь дараах үндсэн хэсгүүдэээс бүрдэж байна. Үүнд:

* Хэлний хүчирхийлэл оршил хэсэг
Нэг. Заяамал хэлний заяа
Хоёр. Хэлээр түрэмхийлэгчид хэн вэ?
Гурав. Хэлний шинжлэл үндэстэнд холбогдох нь зэрэг хэсгүүдтэй.

Дээрхи цуврал нийтлэлийг унших явцад өөрийн эрхгүй нэгийг бодогдуулсан мөрүүд олон байна.

Ж-нь: Хэлний хүчирхийлэл оршил хэсэгт:

1. Хүн төрөлхтөнд заяасан хэл
2. Унаган монгол хэл, соёл
3. Монголчуудын аж амьдрал, хувцаслалт, хэл соёлд гарсан өөрчлөлтүүд
4. Насанд хүрэгчдийн ба хүүхдийн хэл яриа
5. Охид, эмэгтэйчүүдийн биеэ авч явах байдал, эрүүл мэндийн асуудал
6. Байгууллагын гаднах хаяг буюу монгол хүн монголдоо монгол хэлнийхээ эрэлд гарсан түүх зэргээс өгүүлжээ.
Нэг. Заяамал хэлний заяа хэсэгт:
1. Үндэстэн ба хэл
2. Хэлний хүчирхийллийн үр дагавар анхаарах асуудлууд хэлний эрлийзжүүлэлт
Хоёр. Хэлээр түрэмхийлэгчид хэн вэ хэсэгт:
1. Эх хэлээ хамгаалах талаархи авч явуулсан ажлууд
2. Төрийн түшээд ба тэдний монгол хэлний боловсрол
3. Оньсого мэт ойлгомжгүй нэрийн товчлол
4. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл ба сэтгүүлчдийн хэлний боловсрол
5. Монгол хэлний тухай хууль
6. Хууль, дүрэм ба хэлний найруулга
Гурав. Хэлний шинжлэл үндэстэнд холбогдох нь хэсэгт.
1. Эрт эдүгээгийн хэл соёл
2. Нийгмийн ёс заншлын түгээмэл байдал
3. Монгол хэлээрээ бахархах сэтгэл
4. Монгол хэлээ судлах, хөгжүүлэх, хамгаалах дээдлэх талаар дэвшүүлж буй санаа зэргийг дурьдсан байна. Үүнд:

- Хэл ярианы соёл
- Төрөлх хэлний хамгааллын асуудал
- Толь бичиг
- Интернет ба монгол хэл
- Монгол хэл ба төрийн гүйцэтгэх үүрэг
- Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн хэлний боловсролд тооцох хариуцлага гэх мэт.

Цувралд нийтлэлд бидний амьдралын эргэн тойронд байгаа монгол хэлний соёл, боловсролтой холбоо бүхий гол асуудлыг энгийн ойлгомжтой хэлбэрээр амьдралын энгийн жишээн дээр гарган харуулжээ. Энэ нийтлэлийг уншсаны дараа эргэн бодоход иргэдийн маань монгол хэлний боловсрол, соёлын түвшин, хэл ярианы үгсийн сан яаж ядуурч, эрлийз болж байгаа нь харагдаж байна. Үүнд анхаарлаа хандуулах цаг аль хэдийн болжээ гэдгийг харуулж байна. Хүүхэд, залуучууд уран зохиолын ном уншихгүй байгаагаас тэдний хэл ярианд хэрэглэгдэх монгол хэлний сан мэдлэг нь огт хөгжихгүйд хүрч, цөөн хэдэн ойлгомжгүй үг яриагаар өөр хоорондоо харилцсаар байна.

Хүн хэлтэй бол хөлтэй гэдэг үг байдаг. Тэгвэл гадаад хэлийг шамдан сурахын өмнө аялгуу сайхан монгол хэлэээ зөв ярьж, бичиж, хэлж сурчихаад дараа нь гадаад хэл сурахаар цаг заваа зориулах нь чухал. Ингээгүйгээс болоод нууцгүй хэлэхэд монголоор бичсэн зүйлийг монгол руу нь орчуулж ойлгох гэж толгой өвдөх шахам болж байгаа дүр зураг олон байдаг.

Монголын орчин үеийн уран зохиолыг үндэслэгчдийн нэг Боржигон овогт Дашдоржийн Нацагдорж “Түүхийн шүлэг” хэмээх бүтээлдээ: “...Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл, орхиж болшгүй соёл мөн”... гэж өгүүлсэн байдаг.

Монгол хүн монгол газар шороон дээрээ дэлхийн соёлтой хамт эн зэрэгцэн алхаж байгаа хэдий ч монголоороо байх, монгол соёл, монгол хэлтэйгээ байх сайхан. Монголдоо байгаа мөртлөө Монголоо хайсан монгол болохгүй юмсан даа.

Ирээдүйд бид ямар бичгээр бичих вэ?

“… Õýë ãýäýã ç¿éë õ¿íèéã áóñàä àìüòíààñ ÿëãàæ ºãäºã áîë, áè÷èã ãýäýã ç¿éë ñî¸ë èðãýíøèëò õ¿íèéã çýðëýã¿¿äýýñ ÿëãàæ ºãäºã áîëîé… ªºðººð õýëáýë, çºâõºí ñî¸ë èðãýíøëèéí îð÷èíä ë áè÷èã ¿ñýã áàéìóé, áè÷èã ¿ñýãã¿éãýýð ñî¸ë èðãýíøèë ãýäýã ç¿éë áàéæ ¿ë ÷àäìóé…” хэмээн үсэг бичиг судлагч, америк эрдэмтэн И. Е. Гельб авгай “ Бичиг үсгийн судлагаа “ номондоо өгүүлсэн байдаг.
Õýäèéãýýð õýë ãýäýã ç¿éë ýðòíýýñ ºíººã õ¿ðòýë õ¿í òºðºëõòºíèé õàðèëöààíû õýðýãë¿¿ð áîëæ, óëìààð õºãæèæ, õýëýýð õ¿ì¿¿ñ ººð õîîðîíäîî õàðèëöàæ, àæ àìüäðàëàà óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëñààð èðñýí áîëîâ÷ õýë íü öàã õóãàöàà, îðîí çàéí äàâõàð õÿçãààðò áàðèãäìàë øèíæ ÷àíàðòàé áºãººä õýëýýð çºâõºí òóõàéí íýã îðîí çàé, öàã õóãàöààíä õ¿ì¿¿ñ ººð õîîðîíäîî õàðèëöàæ ÷àäíà. Õýëíèé ýíý öàã õóãàöàà, îðîí çàéí äàâõàð õÿçãààðûã äàâàõ õ¿í òºðºëõòºíèé áóé áîëãîñîí íèéãýì ñî¸ëûí õàìãèéí ¿íýò ç¿éë áîëîõ íü áè÷èã þì. Ìîíãîë ò¿ìýí ºíãºðñºí ò¿¿õýí öàã ¿å¿ääýý àðâààä áè÷èã ¿ñãèéí òîãòîëöîîã ÿíç á¿ðèéí ó÷èð øàëòãààíû óëìààñ, ÿíç á¿ðèéí õóãàöààãààð õýðýãëýæ èðñýí áºãººä ýäãýýð áè÷èã ¿ñýã íü äýëõèé íèéòèéí áè÷èã ¿ñãèéí ò¿¿õýí ñàëøã¿é áүðýëäýõүүí õýñýã íü áîëæ ÿâäàã. Ìîíãîë ò¿ìýí ºâºã ýðòíýýñ äàðààõ áè÷ã¿¿äèéã õàðèëöàà õîëáîîíûõîî ãîë õýðýãëýãäýõ¿¿í áîëãîí õýðýãëýæ áàéæýý. ¯¿íä :
1. Þì áè÷èã

• Ãàëò áè÷èã
• Õýëõýýñò áè÷èã
• Çàíãèëàà áè÷èã
• Öýöãèéí ýðõè ìýò õýëáýðòýé êèï¿ õýìýýõ õýëõýýñò áè÷èã
• Çóðàã áè÷èã

2. Санаа бичиг
3. Авиа бичиг

a. Үеийн бичиг
b. Цагаан толгойт бичиг
• Ìîíãîë áè÷èã
• Õÿòàн áè÷èã
• ĺðâºëæèí áè÷èã
• Òîä áè÷èã
• Ñî¸ìáî áè÷èã
• Õýâòýý äºðâºëæèí áè÷èã
• Âàãèíäðàãèéí áè÷èã
• Ëàòèí ¿ñýã
• Îðîсæèí “øèíý” áè÷èã ãýõ ìýò.
Бичиг үсэг гэдэг тухайн үндэстэн угсаатныг өөр хооронд нь нэгтгэж өгдөг нэн чухал үнэт өв соёл. Тийм ч учраас эрдэмтэд “ ... Аливаа үндэстний оршин байх гадаад бэлгэ тэмдэг нь тэдний хэл, бичиг хоёр нь бөлгөө. Тэгээд ч аливаа байлдан дагуулагчдын хувьд, аль нэг ард түмнийг устгах зорилгодоо бичгийн үнэт өв сангий нь үгүй хийх явдал эн тэргүүний зорилго нь болдог билээ...” гэж онцлон тэмдэглэсэн нь бидэнд нэгийг бодогдуулах гэсэн хэрэг юм.
Төрөлх хэлнийхээ зүй тогтолд тохирсон эртний уламжлал бүхий бичиг үсэг нь ард түмнийхээ хэлний хөгжлийг зөв чиглүүлэх төдийгүй хэлнийхээ өнгөрсөн, одоо, ирээдүйг холбосон гүүр нь болж өгдөг.
Оросын нэрт зохиолч И.С.Тургенев хэлэхдээ: “ ...Төрөлх хэлээ хайрлацгаа...Энэ бол өвөг дээдсээс бидэнд үлдээсэн цул эрдэнэ, баялаг юм... Энэхүү хүчит зэвсгийг хүндэтгэн хэрэглэ. Чадвартай эзэмшвэл гайхамшгийг бүтээнэм биш үү” гэж хэлсэн.

Их эрдэмтэн, зохиолч Б.Ренчин хэлэхдээ:
“... Чихину чимэг болсон аялгуу сайхан монгол хэл
Чин зоригт өвгөд дээдсийн минь өв их эрдэнэ
Сонсох бүр яруу баялгийг гайхан баясч
Сод их билэгт түмэн юугаан бишрэн магтмуу би хэмээсэн байдаг”.
Ирээдүйд бид аялгуу сайхан монгол хэлээ зөв сурч, зөв ярьж, бичиж, баялаг сан хөмрөгөөс нь цааш нь улам хөгжүүлэх чухал болно.